3.9 Brede welvaart indicatoren

Er zijn verschillende methodes om brede welvaart te meten en deze methodes zijn volop in ontwikkeling. In paragraaf 3.9 van de programmabegroting 2023 worden de ontwikkelingen rondom de monitoring van brede welvaart uitgebreid beschreven.

Voor onze programmabegroting 2024 gebruiken we de Regionale Monitor Brede Welvaart van het CBS om een beeld te krijgen van de Utrechtse brede welvaart. Deze monitor voorziet in een set indicatoren die zijn samengesteld volgens de gangbare internationale definitie van brede welvaart. Door aan te sluiten bij deze monitor garanderen we de kwaliteit, consistentie en betrouwbaarheid van de indicatoren die we gebruiken in onze begroting. Door deze indicatoren over de tijd heen te analyseren kunnen we de trendontwikkelingen van de verschillende brede welvaartsonderdelen in de gaten houden. Doordat de indicatoren regionaal zijn uitgesplitst, kunnen we daarbij een betrouwbare vergelijking maken tussen regio's, provincies, gemeenten en het landelijke gemiddelde.
We rapporteren in deze paragraaf altijd de meest actuele, beschikbare gegevens. Doordat het tijd kost om alle data te verzamelen en om de noodzakelijke controles en bewerkingen uit te voeren, worden de meeste brede welvaart indicatoren met enige vertraging door het CBS gerapporteerd. De meest actuele data komen uit 2022. Het merendeel van de indicatoren zijn echter minder actueel en hebben betrekking op de jaren 2021, 2020 of eerder.

De basis van de Regionale Monitor Brede welvaart wordt gevormd door indicatoren die de stand van de brede welvaart in het 'hier & nu' vaststellen. Verder zijn er indicatoren die de brede welvaart voor toekomstige generaties inschatten. Deze variabelen meten het sociaal, natuurlijk, menselijk en economisch kapitaal en maken op basis daarvan prognoses over de brede welvaart ‘later’. De gevolgen van activiteiten in onze provincie op de brede welvaart ‘elders’ zijn nog niet beschikbaar in deze monitor, en kunnen we dus ook nog niet meenemen in deze paragraaf.

De provincie Utrecht komt in deze monitor naar voren als een regio met een bovengemiddeld hoge brede welvaart t.o.v. het landelijk gemiddelde en t.o.v. andere provincies en regio’s.
Utrecht heeft een erg hoge (of theoretisch) opgeleide bevolking. Geen enkele andere provincie in Nederland heeft naar verhouding meer inwoners met minimaal een hbo- of universitaire opleiding (40,2%). Het hoge opleidingsniveau van de Utrechtse bevolking werkt door in de Utrechtse arbeidsuitkomsten en het inkomen. Utrecht heeft een zeer hoge netto arbeidsparticipatie (73%), de werkloosheid is relatief laag (3,9%) en de hoge vacaturegraad zorgt voor grote kansen op de arbeidsmarkt voor Utrechters. Tegelijkertijd levert de krappe arbeidsmarkt (personeel)problemen op bij werkgevers in de publieke en private sector. Verder ligt het besteedbaar inkomen van Utrechters hoger dan landelijk gemiddelde (mediaan inkomen van €28.600 t.o.v. €26.600). Het vermogen van Utrechtse huishoudens ligt ook bovengemiddeld hoog, maar hier staat ook een hogere gemiddelde schuld per huishouden tegenover. Dit heeft gedeeltelijk te maken met de hogere huizenprijzen in Utrecht. Verder zijn Utrechters vaker dan gemiddeld tevreden over hun woonomgeving.

Het hoge opleidingsniveau van onze bevolking hangt ook positief samen met de gezondheid van onze inwoners. Inwoners van de provincie Utrecht ervaren hun eigen gezondheid vaker als goed en hebben minder vaak overgewicht. Ook hebben inwoners van onze provincie gemiddeld gezien meer vertrouwen in instituties en in hun medeburgers.

De positieve uitkomsten voor onze provincie blijken ook uit andere monitorings-instrumenten voor de brede welvaart (bijvoorbeeld uit de monitor van Universiteit Utrecht en de Rabobank). Er zijn echter ook een aantal brede welvaart aspecten waaruit de provincie Utrecht minder positief naar voren komt. Zo heeft Utrecht te maken met een sterke ruimtedruk. Utrecht is de op twee na dichtstbevolkte provincie van Nederland. Het grondoppervlak van onze provincie raakt steeds verder bebouwd. In 2017 was 17% van onze provincie bebouwd, t.o.v. van een landelijk gemiddelde van 11%. Bovendien hebben inwoners van Utrecht met 359 m2 per inwoner (2020) relatief weinig groen en/of natuurlijk gebied tot hun beschikking. Enkel inwoners van Zuid-Holland beschikken over minder natuur per persoon. Verder krijgen inwoners van onze provincie vaker dan gemiddeld te maken met misdrijven en zijn ze vaker ontevreden over de reistijd naar werk en over hun vrije tijd. Ook hebben Utrechters minder sociale contacten dan gemiddeld. 

De brede welvaart is bovendien ongelijk verdeeld over de Utrechtse bevolking . Er bestaan verschillen in de verdeling en ervaring van brede welvaart tussen verschillende bevolkingsgroepen. Deze verschillen worden o.a. bepaald door opleidingsniveau, inkomen, leeftijd en stedelijkheid. De groep Utrechters die het moeilijker heeft zal zich dan ook niet herkennen in het positieve brede welvaartverhaal.  
De Utrechtse bevolking is landelijk gezien zeer hoog opgeleid, waardoor een aantal indicatoren binnen de brede welvaart hoog uitvalt. Utrechters met een ‘laag’ opleidingsniveau hebben gemiddeld genomen echter een significant lager welzijnsniveau. Deze groep Utrechters heeft over het algemeen een significant lager inkomen, een slechtere arbeidspositie en een minder goede gezondheid. Het is daarbij zorgelijk dat deze gezondheidskloof groeit, dat mensen met ‘lagere’ opleidingsniveaus significant minder vertrouwen hebben in politieke instituties en dat ze zich meer zorgen maken over hun inkomen en de economie. 
De provincie Utrecht streeft naar een Brede Welvaart voor alle Utrechters. Het feit dat een significant deel van de provincie niet voldoende meedeelt in onze brede welvaart is een reden tot zorg die onze blijvende aandacht vereist. Gemiddelden vertellen daarbij niet altijd het hele verhaal. 

Als we ten slotte kijken naar de uitstoot van vervuilende stoffen en de opwekking van schone energie, zien we dat de Utrechtse resultaten gemengd zijn. Zo is de uitstoot van de Utrechtse landbouw m.b.t. fosfaatuitscheiding (95 kg per hectare) en stikstofuitscheiding (295 kg per hectare) de laatste jaren gedaald, zeker als het gaat om fosfaatuitscheiding die in Utrecht in 2020 op het laagste punt lag in 25 jaar. Tegelijkertijd ligt de uitstoot voor beide stoffen nog wel hoger dan het landelijk gemiddelde. Ook de trend voor de opgestelde capaciteit voor zonne-energie is positief. Deze is tussen 2015 en 2019 verdrievoudigd van 120 watt naar 370 watt gemiddeld per woning. Ook hier lopen we echter wat achter bij het landelijk gemiddelde. Als het gaat om emissies van broeikasgassen scoort onze provincie daarentegen relatief goed ten opzichte van andere provincies, zeker in het perspectief van de hoge dichtheid van bebouwing en infrastructuur. De trend is ook positief, richting verdere verlaging van de Utrechtse uitstoot.   

In tabel 1 zijn dertien indicatoren uit de Regionale Monitor Brede Welvaart geselecteerd die aansluiten bij de Utrechtse programmabegroting. In deze tabellen worden enkel de meest recente, beschikbare meting weergegeven. Daarnaast zijn er beleidsthema's die een grote rol spelen in de welzijnsbeleving van onze inwoners en daarmee in het concept van brede welvaart, maar die niet direct relateren aan een van de provinciale begrotingsprogramma's. Gemeenten kunnen binnen deze thema's wel een rol spelen. In tabel 2 op zijn zeven van dergelijke indicatoren opgenomen.  

Tabel 1. Brede Welvaart Indicatoren Programmabegroting Provincie Utrecht

Daarnaast zijn er beleidsthema's die een grote rol spelen in de welzijnsbeleving van inwoners en daarmee in het concept van brede welvaart, maar die niet direct relateren aan een van de provinciale begrotingsprogramma's. Gemeenten kunnen binnen deze thema's wel een rol spelen. In onderstaande tabel zijn vijf van dergelijke indicatoren opgenomen.

Tabel 1. Overige Relevante Brede Welvaart Indicatoren Provincie Utrecht